شناخت انواع بار و وظایف رانندگان در حمل آن ها
در این مقاله در ابتدا با تعاریف انواع بار برای حمل با خودروهای سنگین آشنا می شویم و در ادامه آن با بخشی از آیین نامه حمل و مهار ایمن بار که نوشته شده توسط معاونت آموزش، تحقیقات و فناوری وزارت راه و ترابری است می پردازیم که کلیه رانندگان موظف به اجرای صحیح این موارد می باشند.
تعاریف و اصطلاحات مربوط به انواع بار، و ابزارآلات مهار آن:
1ـ بارمعمولی:
بارهایی هستند که اندازه، شکل، و حجم متفاوتی داشته، و جابه‌جایی آنها، درشبکه جادههای کشور، امری معمول است، و بهطور کلی، در یکی ازطبقهبندیهای زیر قرار دارند:
الف) بارهای استوانهای. این بارها، خود به چهار زیرگروه تقسیم میشوند:
1ـ رل‌ها، قرقرهها، ک?ف‌ها، و بشکهها
2ـ لولههای با قطر زیاد، چوبها، میله‌گردها، میلهها، و شمشها
3ـ لولههای بتنی
4ـ لوله‌ی بتنی فلنچی، لوله‌هایی هستند که قطر ابتدای آن، بیش از قطر انتهای لوله است.
ب)بارهای مسطح مانند ورق
پ) عدل، کیسه، و گونی. خصوصیت اصلی این بارها، تراکم کم، حجم زیاد، و ابعاد بزرگ میباشد. از انواع این بارها، میتوان به عدل پنبه، کیسه، و گونیهای شکر، یا برنج، اشاره نمود.
ت) پک، بسته‌ی واحدی است، مانندکارتن، و کیسههای کاغذی حاوی سیمان، که از چندین ?یه بار مشابه، یا متفاوت، تشکیل گردیده، و جهت حمل، بر روی پالت قرار میگیرند.
ث) پالت، صفحه‌ی مشبک پایهداری است که از الوارهای چوبی بلند ساخته شده، ع?وه بر این که میتواند به راحتی وزن بار و تکان‌های سخت را، در زمان بارگیری و حمل، تحمل کند، از چهار جهت نیز، توسط شاخک‌های لیفتراک، قابل جابهجا کردن میباشد. این سیستم بستهبندی بار، اغلب، برای بستهبندیهای ساده، استفاده شده، و موجب سهولت و تسریع عملیات تخلیه و بارگیری میگردد.
ج) باندل، عبارت است از مصنوعات فلزی، لولههای با قطر کم، صفحات آهنی، تیرآهن، اتصا?ت و محمولههای مشابه چوبی، که توسط مفتولهای سخت، با قطر دست‌کم پنج میلی‌متر، دستهبندی میشوند، به نحوی که، وزن ناخالص هر دسته، از 2000 کیلوگرم، تجاوز نکند.
چ) بارهای حجیم. این بارها، شامل انواع کانتینر، تانکرها، وسایل نقلیه، ماشینآ?ت راهسازی، ماشینآ?ت کشاورزی، توربین‌های برق، ترانسفورماتورها، و سنگهای بزرگ، میباشد.
ح) بار محاط. منظور از بار محاط، باری است که توسط ساختار بارگیر وسیله‌ی نقلیه، اعم از دیوارهها، باربندها، درها، و بارهای دیگر، احاطه میشوند، و شامل بارهای فلهای، جعبهها، کارتنها، صندوقها، بارهای متحرک، و غیره، میباشد.
خ) بار متحرک. به بارهایی گفته میشود که احتمال جابه‌جایی آنها، در داخل وسیله‌ی نقلیه، در هنگام حرکت، وجود دارد. مانند انواع دام و طیور، قطعات آویزان در بارگیر، مثلگوشت، مایعاتی مانند م?س، قیر، و ...
د) بارفلهای. به بارهایی از قبیل محصو?ت کشاورزی، معدنی، و صنعتی، که نیازمند بستهبندی خاصی نیستند، گفته میشود.
2ـ بارمتقارن:
بار متقارن، باری است که نسبت بزرگ‌ترین بعد آن، به کوچک‌ترین بعد آن، کم‌تر از 1.4 بوده، و توزیع وزن آن نیز، یکنواخت باشد.
3ـ بار نامتقارن:
باری است که نسبت بزرگ‌ترین بعد آن، به کوچک‌ترین بعد آن، بیشتر از 1.4 بوده، یا توزیع وزن آن، یکنواخت نباشد.
4ـ بارگیر:
قسمت ثابت، یا غیرثابتی از وسیله‌ی نقلیه‌ی باری است که بار، داخل، یا روی آن، قرار میگیرد.
5ـ قید:
قید، قطعه، ابزار، یا جسمی است که درمقابل، یا اطراف بار قرار میگیرد، و از حرکات افقی بار، جلوگیری میکند.
6ـ قید اتصالی (ب?کینگ):
نوعی از قید میباشد که با استفاده از تعدادی میخ، نصب میگردد.
7ـ قید گهواره‌ای (کرادل):
نوعی قید است که برای جلوگیری از غلتیدن بارهای کروی، یا استوانهای، بهکار میرود، به نحوی که، مقطع محدب آن، اغلب، در تماس با سطح خارجی بار، قرار میگیرد.
تبصره ـ زین، نوعی قید گهواره‌ای خاص است که برای مهار بارهای کروی، و استوانهای شکل بزرگ، استفاده میشود.
8ـ گوه:
قطعهای با مقطع مثلثی شکل، و از جنس مصالح سخت است، که برای جلوگیری از چرخش بارهای کروی، یا استوانهای شکل، بهکار میرود.
9ـ جداکننده:
جسمی است که زیر یا بین بستههای بار قرار میگیرد تا بارگیری یا تخلیه بار را، توسط لیفتراک آسان کند. جداکنندهها، از جنس چوب سخت یا نرم، و بهشکل مستطیل یا مربعاند. برخی نیز، یک روکش ?ستیکی ضد لغزش دارند که با بار، در تماس است.
10ـ ضربهگیر:
جسمی انعطافپذیر و نرم است، که برای نگه‌داری و حفاظت بار به کار میرود.
11ـ تیغه‌ی محافظ:
مانعی عمودی، که در قسمت‌های مختلف بارگیر، یا جلوی عرشه‌ی وسیله‌ی نقلیه قراردارد، و از حرکت روبهجلوی بار، جلوگیری میکند.
12ـ تخته:
بخشی از بارگیر وسیله‌ی نقلیه است که بهصورت تیغه‌ی محافظ، مابین کفی و کابین راننده، بر روی کفی نصب شده، و با توجه به مقاومت خود، راننده را از خطرات احتمالی جابه‌جایی بار، بهسمت جلو، محافظت میکند.
13ـ ?یه‌ی ضدلغزش:
ابزاری است که بین عرشه‌ی وسیله‌ی نقلیه و بار، یا بین ?یههای بار قرار میگیرد، تا اصطکاک بین سطوح را افزایش دهد.
14ـ محافظ لبهای:
وسیلهای است که روی لبههای بیرونی بار قرار میگیرد، تا فشار بند را روی بار، کنترل، و خود بند و بار را، از آسیبدیدگی، محافظت نماید، و موجب سهولت در کشیدن بند شود.
15ـ بند:
بندها، ابزار ایمنی‌ای هستند که اجزای بار را به یکدیگر، و به محلهای اتصال وسیله نقلیه، ثابت مینمایند، از قبیل انواع زنجیرها، سیمها، تسمهها، و ...
16ـ وینچ:
ابزاری برای کشیدن بندها است، بدینترتیب که توسط آچار مخصوصی، بندها را محکم کرده، و در حالت کشش قرار میدهد.
17ـ جکلوی:
نوعی زنجیر دارای قفل است که با کشش و فشار اهرم مخصوص، در جای خود، ثابت میشود.
18ـ رابط:
ابزاری است که برای اتصال دو بند به یکدیگر، مورد استفاده قرار میگیرد.
19ـ بونْک:
یکی از ابزاری است که برای مهار چوبها به کار میرود و از تیرک قائم، جاستون، و بند محافظ تیرک، تشکیل شده است، و از یک گروه بار، محافظت میکند.
20ـ جا ستون:
به مادهگیهایی گفته میشود که در طرفین، یا انتهای بارگیر وسیله نقلیه قرارگرفته، و ستون‌های محافظ بار، در آن نصب میشوند.
21ـ پوشش بار:
حفاظی، مانند چادر برزنتی ضد آب، که از یکسو، بار را در برابر شرایط آب و هوایی، و از سوی دیگر، در برابر سقوط و پخش بار، محافظت مینماید.
22ـ کفی:
کفی، به بارگیر غیر ثابتی گفته میشود که دارای کف پوشیده، و فاقد دیواره‌ی اطاق بار باشد، و اغلب، برای حمل آهنآ?ت، رل‌ها، و بارهای بستهبندیشده، و در برخی موارد، برای حمل کانتینر، استفاده میشود.
23ـ نیروی مجاز تجهیزات مهار:
حداکثر نیرویی است که برای یک سیستم ایمن مهار بار، تعیین میگردد، و مقدار آن، توسط سازنده تجهیزات، مشخص میگردد. به عبارت دیگر، نیروی مجاز یک سیستم مهار، کم‌ترین نیروی مجاز هر یک از بخشهای آن (محلهای اتصال)، است. بنابر این، م?ک تعیین تعداد تجهیزات مهار ?زم، نیروی مجاز بندهایی است که برای مهار بار، در برابر حرکت آن، به هر طرف، به کار میرود. مقدار نیروی مجاز را، میتوان از رابطه زیر، به دست آورد:
WLL (kg) =
WLL = نیروی مجاز بندها، به کیلوگرم
W= وزن باری که قرار است مهار شود، به کیلوگرم
NT = تعداد بندهای مورد نیاز
24ـ نیمه یدک:
نیمه یدکها، مجهز به یک یا چند محور در عقب هستند که باتوجه به کاربری، در انواع مختلف کفی، اتاق‌دار، مخزن‌دار، و غیره، ساخته میشوند. نیمهیدکها، توسط صفحه‌ی ریش، یا شترگلو، به کشنده، متصل میشوند، و قسمتی از وزن بار را، بر روی محورهای عقب کشنده‌ها، اعمال میکنند.
25ـ یدک:
یدکها، به حداقل دو محور یا بیشتر، مجهز هستند، و ساختمان آنها، به گونهای است که کلیه وزن بار را، بر روی خود، حمل میکنند، و با توجه به کارایی موردنظر، در انواع مختلف، ساخته میشوند. به منظور جلوگیری از خطر انحراف و سقوط بار، در یدکهای بدون دیواره، باید برای مهار بار، تمهیدات خاصی در نظر گرفت.
وظایف شرکت حملونقل و رانندگان وی، درحین بارگیری، حمل، و مهاربار:
ـ وظایف شرکت حملونقل:
الف) آگاهی کامل از نوع بار و نحوه بارگیری و تخلیه آن
ب) توجه به توصیههای فرستنده بار، در رابطه با نحوه بارگیری، حمل، و مهار ایمن بار
پ) تامین تجهیزات ?زم و انجام عملیات بارگیری و مهاربندی بار
ت) ارایه اط?عات ?زم به راننده، برای حمل ایمن بار
ث) برای مستند سازی روش مهار بار، باید گزارشی از سیستم مهار آن، شامل موارد زیر، توسط شرکت حملونقل تهیه شده، و در اختیار راننده قرار گیرد:
1ـ توصیف نوع بار و سیستم بستهبندی
2ـ توصیف روش مهاربندی، شامل نوع تجهیزات، اندازه، و سایر ویژگیهای آنها
3ـ ارایه تصویر از نوع بار و سیستم مهار
4ـ درج نمودن توصیههای ایمنی و فنی، در صورت بروز مشک?ت و سوانح احتمالی
ـ وظایف راننده:
راننده باید حین بارگیری، حمل و مهار بار، موارد زیر را رعایت کند:
الف) راننده باید از نوعبار، نحوه بارگیری، و کنترل مهاربندی آن، آگاه باشد
ب) راننده و کمک راننده، باید در زمان بارگیری، در محل امنی، مستقر شوند
پ) پیش از تخلیه بار، و پس از هر توقف، یا ترمز ناگهانی، راننده باید تمام اتصا?ت و مهار بار را بازبینی کرده، و از ایمنی آن، اطمینان حاصل کند
تبصره ـ در صورتی که هنگام تخلیه بار و بازکردن قید و اتصا?ت، بار در شرایط نامناسبی باشد، به عنوان مثال، منحرف شده، یا صدمه دیده باشد، یا این که قیدها و تجهیزات مهار، جابهجا شده باشد، راننده موظف است برای انجام هماهنگی بین شرکت حملونقل و گیرنده بار، مراتب را به شرکت حملونقل، اط?ع دهد
پ) راننده باید به طور متناوب، بعد از طی حداکثر 80 کیلومتر از مسیر، بار و سیستم مهار آن را مورد بازبینی قرار داده، و در صورت لزوم، دوباره سیستم مهار بار را تنظیم کند، و از عدم انحراف بار در مسیر باقیمانده مطمئن شود
وظایف فرستنده، و گیرنده‌ی بار، در مبدا و مقصد:
ـ وظایف فرستنده:
فرستنده بار، باید در محل بارگیری، نسبت به انجام موارد زیر، اقدام نماید :
الف) مشخص نمودن آدرس صحیح گیرنده بار
ب) تعیین مشخصات، وزن، و محتوای بار
پ) کنترل صحت بستهبندی، در صورت وجود بستهبندی
تبصره ـ خسارات ناشی از عیوب بستهبندی، به عهده فرستنده بار است
ـ وظایف گیرنده:
الف) تخلیه بار
ب) رعایت مسایل ایمنی و فنی، در زمان تخلیه بار
تبصره ـ مسولیت بروز خسارات احتمالی، در زمان تخلیه بار، همگی بر عهده گیرنده بار میباشد
ملاحظات هنگام بارگیری:
- رانندگان زینگ باید دقیقاً از نوع کالا و نحوه بارگیری آن روی تریلر آگاه باشند
- راننده و کمک راننده باید هنگام جابه جایی بار و قرار گرفتن آن روی وسیله نقلیه درمحل امنی مستقر شوند و زمانی که عملیات بارگیری توسط لیفتراک یا جرثقیل به اتمام رسید، شروع به مهار بار کنند
- زمانی که تریلر در محل تخلیه قرار گرفت، راننده باید تمام بار را بازبینی کند و برای باز کردن تسمه ها و اتصالات، از ایمنی آن اطمینان حاصل کند
- چنانچه بار برای باز کردن تسمه و اتصالات در شرایط مناسبی قرار نداشته باشد، به عنوان مثال منحرف شده باشد، صدمه دیده باشد یا قید افقی مناسبی نداشته باشد، پیش از باز کردن اتصالات باید تدابیری برای تخلیه ایمن بار اندیشید
- چنانچه بار برای باز کردن اتصالات ایمن نباشد، می توان از یک لیفتراک یا جرثقیل برای مهارکردن آن هنگام بازکردن اتصالات استفاده نمود. البته راننده و کمک راننده باید هنگام تخلیه بار در محل مناسبی قرار گیرند
رانندگان زینگ، باید تغییرات ناشی از نوع بار را بر روی وسیله نقلیه به لحاظ وزن، شکل، اندازه، توزیع وزنی و حجمی که ثبات، حرکت و ترمز گرفتن وسیله نقلیه را تحت تأثیر قرار می دهند، مد نظر داشته باشند و بعد از طی حداکثر 80 کیلومتر از مسیر و به طور متناوب، بار و سیستم مهار آن را مورد بازبینی قرار داده و در صورت لزوم مجدداً سیستم مهار بار را تنظیم کنند و از عدم انحراف بار در مسیر باقیمانده مطمئن شوند
در رابطه با میزان بررسی سیستم مهار در طول سفر راننده‌ی زینگ باید موارد زیر را رعایت کند:
- راننده باید با مشخصات بار و تعداد دفعات چک کردن آن در طول سفر آشنا باشد
- بار باید پیش از حرکت کنترل شود
- انحراف و نشست بار در طول سفر بندها را شل خواهد کرد، بنابراین باید طی سفر نیز بار و بندها مرتباً کنترل شوند
- هنگام توقف در طی راه و حرکت مجدد، بار باید کنترل شود
- بعد از ترمزهای شدید و ناگهانی نیز بار و بندها باید کنترل شوند
